Μία και το 2016 έχουμε εκλογές διδαχτικό είναι να θυμηθούμε την περίπτωση Άζεφ.

Ένας Κατάσκοπος. Μία από τις σπουδαιότερες περιπτώσεις πολιτικής προβοκάτσιας στο εσωτερικό των κομμάτων είναι η περίπτωση Άζεφ, που αποκαλύφθηκε το 1909-1910 στα ανώτατα καθοδηγητικά όργανα του κόμματος των σοσιαλεπαναστατών. Η αποκάλυψη αυτή ήταν σκληρό πλήγμα όχι μόνο για τους σοσιαλεπαναστάτες, αλλά για ολόκληρη την επαναστατική αριστερά. Κλόνισε το ηθικό της που ήδη βρισκόταν σε πτώση, καλλιέργησε την καχυποψία, εκμηδένισε κάθε πνεύμα πρωτοβουλίας. Αυτός ο Άζεφ, ο Έβνο Άζεφ ήταν πραγματικά, ούτε λίγο- ούτε πολύ, ο αρχηγός της ‘’μαχητικής οργανώσεως’’ των σοσιαλεπαναστάτες, δηλαδή του τμήματος που πραγματοποιούσε τις τρομοκρατικές επιθέσεις, ο άμεσος αντίπαλος της πολιτικής αστυνομίας, ο αρχηγός του τμήματος που είχε οργανώσει 58 απόπειρες το 1905, 93 το 1906, 74 το 1907, (αυτά τα στοιχεία γράφει ο Βίκτορ Σερζ δεν είναι πλήρη). Ήταν κάτι απίστευτο . Ο Άζεφ αγωνιζόταν στο κόμμα από τα δεκαεφτά του χρόνια. Ακόμη και η γυναίκα του, επαναστάτρια και αυτή, δεν είχε αντιληφθή τίποτα. Όλοι τον θεωρούσαν ήρωα σοσιαλεπαναστατών. Οι κριτές τους, φίλοι του από χρόνια, απέρριψαν στην αρχή όλες τις κατηγορίες. Αλλά η γυμνή αλήθεια τους ανάγκασε να παραιτηθούν από την υπεράσπιση του. Υπήρχε ακόμη και η μαρτυρία ενός πρώην αρχηγού της μυστικής αστυνομίας που παραδεχόταν τον Άζεφ ως πράκτορά του. Ένα δικαστήριο τιμής του σοσιαλεπαναστατ��κού κόμματος κήρυξε τον Άζεφ ένοχο. Ο Άζεφ διέφυγε στην Γερμανία όπου, κατά τον ιστορικό Σήτον-Γουώτσον (Η παρακμή της Ρώσικης Αυτοκρατορίας), πέθανε το 1918 σε ένα στρατόπεδο συγκεντρώσεως όπου κλείσθηκε ως υπήκοος εχθρικής χώρας, κατά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο. Ο Σερτζ όμως βεβαιώνει ότι ο Άζεφ κατέφυγε στο εξωτερικό και έζησε σαν μεγιστάνας με μία ωραία γυναίκα παίζοντας μανιωδώς στο χρηματιστήριο.
Από το βιβλίο: Τα υπέρ και τα κατά: Τρότσκι. Οι φάκελοι Mondadori