Ο Γεμιστός και οι πολιτικοκοινωνικές του ιδέες.

Αυτά που συμβαίνουν σήμερα , συνέβαιναν και πριν την άλωση της ΠόληςΤο μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα του Γεμιστού(1355-1452)Ο Γεμιστός από χρόνια μας λέγει , μελετά τα μέτρα σωτηρίας του κράτους και ελπίζει πως , εάν εφαρμοστούν θα ωφελήσουν πολύ τα την κατάσταση . Ελληνισμός , κοινωνική δικαιοσύνη και οργανωμένη αντίσταση κατά των εχθρών , αυτές είναι οι τρεις κεντρικές ιδέες του : θέλει από το ένα μέρος ν’ αφυπνίσει και να καλλιεργήσει την ελληνική συνείδηση των συμπατριωτών του και από το άλλο με σειρά μεταρρυθμιστικών μέτρων να σώσει τον τόπο από την καταδυνάστευση των αρχόντων και τις εχθρικές επιδρομές . «Έσμέν … Έλληνες το γένος , ως η τε φωνή και η πάτριος παιδεία μαρτυρεί» , δηλαδή…. η γλώσσα και ο πατροπαράδοτος πολιτισμός . Ο Γεμιστός προβάλλει τα δύο αυτά δεδομένα ως αποδεικτικά τεκμήρια της ελληνικής καταγωγής και του πολιτισμού των κατοίκων .
Κοιτίδα των Ελλήνων η ελληνική χερσόνησος και τα Νησιά . Η «κακοπολιτεία» όμως παραλύει τα αμυντικά της πλεονεκτήματα , γιατί οι αρχοντές της ενδιαφέρονται περισσότερο για το εμπόριο και τα οικονομικά τους συμφέροντα . Έχουν πάψει να δικαιολογούν την ηγετική τους θέση (αυτό τούτο τω όντι είναι , επί φυλακή και σωτηρία προεστήκοτας των πολλών ) ασκού ταπεινά (διακονικά) επαγγέλματα και εκμεταλλεύονται τους δυστυχισμένους γεωργούς με λειψά σταθμά και με όποιο τρόπο μπορούν . Πρέπει λοιπόν να περιοριστούν οι άρχοντες στα έργα τους . Αν πάλι υπάρχουν έμποροι που έχουν υψωθεί σε αξιώματα , πρέπει ή να πάψουν να εμπορεύονται ή να παραιτηθούν . Ενδιαφέρουσες και πολύ τολμηρές για την εποχή εκείνη είναι οι ιδέες για τον μοναχισμό και την μοναστική περιουσία, τις οποίες εκθέτει στον Μανουήλ Β΄. Δεν ταιριάζει λέγει για τους μοναχούς να έχουν την αξίωση να νέμωνται «τα πολλά των δημοσίων» με τον ισχυρισμό ότι «φιλοσοφούν» δηλαδή ότι διάγουν μοναχική ζωή . Δεν πρέπει να τους παραχωρούν κανένα πράμα από τα «κοινά» , ή κτήμα . Ν’ αρκεστούν οι μοναχοί να εκμεταλλεύονται τα δικά τους μόνο κτήματα , για τα οποία δεν πληρώνουν φόρους . Κατόπιν λέγει ότι έχουν παρεκκλίνει από το γνήσιο πνεύμα του μοναχισμού , σύμφωνα με το οποίο θα έπρεπε να εργάζονται ανάλογα με τις δυνάμεις τους και όσο χρειάζεται για να ζούν λιτά , χωρίς να καρπούνται «τα μη προσήκοντα» με την εργασία άλλων των δουλοπάροικων . Ξεκινώντας από τις ιδέες αυτές επεκτείνει ο Γεμιστός την κριτική του και στις τάξεις των αρχόντων και των αξιωματούχων . Η κατάσταση λέγει έχει χειροτερέψει εξ αιτίας των δαπανών «επί τα μη προσήκοντα» και εξαιτίας των αξιώσεων των ανθρώπων εκείνων , οι οποίοι ζητούν από το κράτος «δωρεάς ατελείς λειτουργιών» , βλάπτουν το γενικό συμφέρον και προετοιμάζουν για τον εαυτό τους μια ράθυμη ζωή χωρίς να ντρέπονται καθόλου. Αυτοί οι άνθρωποι είναι ένοχοι μεγάλου αδικήματος , γιατί πραγματοποιούν εκείνο που θα εύχονταν οι εχθροί , δηλαδή κατασπαταλούν τον πλούτο , τον απαραίτητο για την ασφάλεια της χώρας . Και όσο�� ισχυρίζονται ότι όλα αυτά είναι αγορασμένα , δηλαδή ότι είναι μισθός για τις πολλές και τις μεγάλες , όπως λέγουν υπηρεσίες που προσφέρουν οι ίδιοι ή οι προγονοί τους , δεν αντιλαμβάνονται τον όλεθρο, που απειλεί όλους, προβάλλουν άδικες αξιώσεις και δεν βλέπουν ότι , εάν καταρρεύσει το κράτος δεν πρόκειται αυτοί βέβαια να ωφεληθούν . Ο Γεμιστ��ς δεν έχει αντίρρηση ορισμένοι που έχουν προσφέρει μεγάλες υπηρεσίες , να κατέχουν όσα έχουν «η τα τούτων άξια», αλλά κατακρίνει τις υπερβολικές αξιώσεις τους . Αλλού ο Γεμιστός πολύ παραστατικά περιγράφει , πως η όψη και οι δίψα του χρυσού διαφθείρει τις συνειδήσεις των αρχόντων, «οι οποίοι το δίκαιο , την αλήθεια και το κοινό αγαθό τα θεωρούν σκιά και κούφια λόγια , ενώ εμπρός στο χρυσό και στα παρόμοια μένουν με ανοιχτό το στόμα , μετρώντας την ευδαιμονία με τα φορέματα , με το ασήμι , με το χρυσάφι , με την καθημερινή τρυφή και την πολυτέλεια και μη λογαριάζοντας καθόλου ακόμη και την δική τους ασφάλεια , των παιδιών τους και όλης της πατρίδας και γενικά την ελευθερία . Είναι ακόμη και μερικοί που είναι «δεινότατοι ρήτορες υπέρ του δικαίου και της ελευθερίας» , όταν τα εξεταζόμενα ζητήματα δεν έχουν καμία σχέση με τον χρυσό και τα παρόμοια όταν όμως φανεί από κάτω χρυσός ή κάτι άλλο άξιο «χρυσίου» , αμέσως τότε δένεται η γλώσσα τους σφραγίζεται η γλώσσα τους και εμπρός στα δίκαια σιωπούν , και όλη εκείνη η δεινότητα μετατίθεται στα αντίθετα. Και προσθέτει τα εξής σημαντικά : «Όταν από αυτούς και τους παρόμοιους διοικούνται οι πόλεις , πάντοτε καταρρέουν , ούτε και αν ακόμη έχουν νομοθετηθεί και ισχύουν οι πιο εξαίρετοι νόμοι , αλλά όταν ανακατώνονται και μπερδεύονται στη τύχη . Επειδή δεν είναι μόνον ανάγκη να υπάρχουν πάντοτε καλοί νόμοι , αλλά και έγκυροι . όταν όμως δεν είναι έγκυροι , τότε και οι πιο καλοί δεν ωφελούν καθόλου ή πολύ λίγο . Το κύρος τους πάλι το αντλούν από την αρετή των αρχόντων»