Τάξις και Ηθική: Βούρλα Πειραιά- ιερόδουλες και “κατάσκοποι”

Του Στέφανου Μίλεση
Όπως συμβαίνει σε όλα τα λιμάνια του κόσμου, έτσι και στον Πειραιά η πορνεία θριάμβευε προς εξυπηρέτηση των διερχομένων ναυτικών και εμπόρων (και όχι μόνο) αλλά και προς όφελος των κοινών γυναικών (και του κυκλώματος γύρω από αυτές). Η ύπαρξη “σπιτιών” ήταν όμως ελεύθερη και αποτελούσε πρόβλημα κοινωνικό. Η διασπορά “οίκων” ανάμεσα σε οικογένειες προκαλούσε διαμαρτυρί��ς και αντιδράσεις.
Έτσι το 1873 “απαγορεύεται η κατοίκηση κοινών γυναικών σε οποιοδήποτε μέρος του Πειραιά, πλην του προβλεπόμενου χώρου” ανέφερε το σχετικό διάταγμα που εκδόθηκε για τον σκοπό αυτό. Ως “προβλεπόμενος χώρος” ήταν αυτός που “παραχώρησε” γνωστός υπουργός τότε (με μεγάλο οικονομικό όφελος) στο οικοδομικό τετράγωνο Εθνικής Αντιστάσεως (πρώην Κανελλοπούλου), Δογάνης, Σωκράτους (πρώην Ευβοίας) και Ψαρών στην θέση Βούρλα Πειραιώς (Δραπετσώνα).

Ένας άλλος “διασώστης” της ελληνικής κοινωνίας και των ηθών ο εργολάβος Ν.Μ, αναλαμβάνει να φέρει εις πέρας το θεάρεστο έργο της κατασκευής “του χώρου στέγασης” των γυναικών αυτών.
Έτσι το 1876 ολοκληρώνεται η κατασκευή αυτή που χωρίζεται σε 3 τμήματα με φυλάκιο μπροστά για την επιτήρηση από την αστυνομία. Στην είσοδο των Βούρλων ζητείται ταυτότητα καθότι απαγορεύεται η είσοδος εις τους ανηλίκους. Είναι μια προσπάθεια της Πολιτείας να “μαντρώσει” την πορνεία, αλλά στην ουσία η πορνεία γίνεται “κρατική” με τον εξής τρόπο. Όπως είπαμε οι εγκαταστάσεις ήταν χωρισμένες σε τρεις τομείς (σειρές). Στον πρώτο τομέα βρίσκονταν οι μεγαλύτερες σε ηλικία γυναίκες (χαμηλή τιμή), στον δεύτερο τομέα οι μικρότερες (μέση τιμή) και στον τρίτο τομέα οι νεοεισερχόμενες στον χώρο (πολύ υψηλή τιμή). Έτσι τόσο η εισαγωγή στα Βούρλα, όσο και η κατάταξη στους τομείς (από αυτήν εξαρτάται και το κέρδος) οδηγούν τις γυναίκες να χρηματίζουν τους “αρμοδίους”. Η πορνεία αποκτά έτσι “κρατική προστασία” καθώς το κράτος επίσημα διώκει τους “προστάτες” αλλά λειτουργεί έτσι που “προστάτες” γίνονται οι ίδιοι οι μηχανισμοί του.
Έρωτες με μαχαίρια
Για τα Βούρλα πάντα υπάρχει και μια ιστορία που μπορούσε κάποιος παλιός να διηγηθεί. Γνωστοί ρ��μπέτες βρίσκουν τον πρώτο τους έρωτα εκεί, τραγούδια γράφονται αφιερωμένα σε κάποιους έρωτες, αφού σε πολλές περιπτώσεις οι πελάτες κάνουν δεσμούς με γυναίκες των βούρλων, δεσμοί που διατηρούνται για πολλά χρόνια. Ακόμα και σήμερα αν κάνει κάποιος βόλτα σε καφενεία παλιών, όλο και κάποια ιστορία θα ακούσει για τα Βούρλα. Οι ιστορίες αυτές συνήθως έχουν άσχημο τέλος. Η ιστορία γνωστή. Μία γυναίκα δύο άντρες που συνήθως οδηγούνται σε μαχαιρώματα και ξεκαθάρισμα λογαριασμών.
1908 και 1909 διεκδικηταί των καρδιών των ιεροδούλων ξεκαθαρίζουν μεταξύ τους λογαριασμούς με μαχαίρια
Στο περιβάλλον των Βούρλων κινούνταν ένα σωρό από χασισοπότες, έμποροι ναρκωτικών, σωματέμποροι, ιδιοκτήτες τεκέδων, αγαπητικοί κ.ο.κ. Αυτοί κυρίως που έχουν όμως τα πρωτεία είναι οι χασισοπότες. Σχεδόν κάθε μέρα που οι εφημερίδες δημοσιεύουν και μια σύλληψη στα βούρλα και φυσικά στην άλλη περιοχή που μάζευε τότε χασισοπότες στα βράχια της Πειραϊκής μετά την Έπαυλη του Σκουλούδη


Στα βούρλα του Αγίου Διονυσίου και στις Σπηλιές της Φρεαττύδος (εννοεί της Πειραϊκής μετά την Έπαυλη του Σκουλούδη) Τον Μάρτιο του 1936 ο Ριζοσπάστης δημοσιεύει μια έρευνα για τα Βούρλα: “Μετά τον Άγιο Διονύσιο, όταν δείτε μια μάντρα, είναι τα βούρλα. Γύρω γύρω μικρά μαγαζάκια είναι τα ουζάδικα και τα καφενεία που συχνάζουν οι “νταβατζήδες”. Μπαίνοντας στα βούρλα αριστερά υπάρχει θυρωρείο και πιο κάτω το Μαγέρικο του Μπισμπίκη. Αυτού που εκμεταλλεύεται τις εκμεταλλευόμενες βράζοντας όλες τις βρομιές Προ 2 μηνών μια γυναίκα από το δεύτερο τμήμα είχε πάθει δηλητηρίαση από κρέας που το είχε μαγειρέψει τρεις φορές. Καθώς μπαίνω στο πρώτο τμήμα ακούω μια αγριοφωνάρα. -Άντε κορίτσια να γράφουμε… Είναι η “μαντάμ” μια γριά απόμαχος της δουλειάς αυτής, με ένα φακιόλι στο κεφάλι. “Να γράφουμε” δεν είναι τίποτε άλλο παρά το νοίκι. 40 δραχμές για τον χώρο και 10 για τις υπηρεσίες της “μαντάμ”. 50 δραχμές κάθε μέρα σύνολο ανά τρώγλη Δηλαδή μια γυναίκα πρέπει απαραιτήτως δύο φορές την ημέρα να….για να βγάλει μόνο το νοίκι. Είτε είναι άρρωστη είτε δεν είναι, δεν την ρωτάνε. Όλα τα δωμάτια τρώγλες μόνο στην πρώτη πτέρυγα φθάνουν τα 150. Το δεύτερο τμήμα λέγεται αριστοκρατικό γιατί τα δωμάτια είναι λίγο πιο δωμάτια….Το τελευταίο τμήμα είναι τα “κατσικάδικα”. Τα λένε έτσι γιατί είναι το πιο βρωμερό τμήμα. Όλα τα ανθρώπινα ράκη είναι εκεί μαζεμένα. Όλες οι μεγαλύτερες. Αυτές που σε λίγο θα γίνουν μαντάμες ή ζητιάνες παίρνουν τα τελευταία λεφτά της δουλειάς αυτής. Είδα μια κουλή δυστυχισμένη αγρότισσα από την Μακεδονία. Μου λέει ότι δούλευε στο καπνεργοστάσιο του Φούκα. Μια μέρα της πήρε η μηχανή το χέρι. Μόλις βγήκε από το νοσοκομείο και χωρίς κανέναν πόρο, έκανε αυτή την δουλειά για να ζήσει. Μια άλλη από την Τουρκία η Λατζιέ. Την πούλησε ο πατέρας της αφού την διέφθειρε. Τι λένε αυτοί που κόπτονται υπέρ της οικογένειας και της ηθικής; Τι λέει η Οργάνωσις Εθνικής Αναγεννήσεως για αυτή την αναγέννηση;” Η περιγραφή αυτή του ριζοσπάστη είναι σημαντική και για τον λόγο ότι επί Μεταξά τα Βούρλα λειτουργούσαν. Η διαφημισμένη ηθική του καθεστώτος δεν φαίνεται να έχει πρόβλημα με την λειτουργία τους. Μια έκθεση της αστυνομίας το 1936 αναφέρει ότι από τις 350 γυναίκες που έπεσαν στην πορνεία οι 250 φέρονται ως πουλημένες από σωματέμπορους.



Σπάνια φωτογραφία εφημερίδας από το εσωτερικό των βούρλων. Το μαγέρικο του Μπισμπίκη που εκμεταλλευόταν τις εκμεταλλευόμενες Όλα αυτά τα γράφω προς διάψευση ορισμένων που θέλουν να παρουσιάζουν την περίπτωση των Βούρλων ως ένα κόσμο θαυμαστό που επικρατεί η ντομπροσύνη, η μαγκιά και έναν παράδεισο που σήμερα έχει χαθεί….
Στα βούρλα ήταν ο πάτος της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Τίποτα μαγικό δεν υπήρχε. Μόνο από την λειτουργία του πρώτου τμήματος υπήρχαν έσοδα 7.500 δραχμές την ημέρα. Υπόψη δε ότι στα βούρλα μαζί με τις ιερόδουλες έμεναν και τα παιδιά τους.
Η Λιλίκα Νάκου παραχωρεί συνέντευξη το 1936 με αφορμή την επέτειο για την Διεθνή ημέρα της γυναίκας και αναφέρει για τα Βούρλα περιπτώσεις γυναικών (ονομαστικά) που ήταν από χωριά οι περισσότερες, άνεργες και πάμπτωχες που η αστυνομία τις μάζευε περιπλανώμενες, τις κατέγραφε ως “αδήλωτες” και τις οδηγούσε προς στέγαση στα Βούρλα!! (Φ. Ριζοσπάστη 8 Μαρτίου 1936). Στη μάντρα αυτή των Βούρλων που ουσιαστικά αποτελούσε ένα συνοικισμό ξεχωριστό, υπήρχε μόνο μια πόρτα που ελέγχονταν από τους νταβατζήδες που θρονιάζονταν στο καφενείο εντός του συνοικισμού και έλεγχαν τόσο την είσοδο των πελατών όσο και την έξοδο των γυναικών. Στην πόρτα αυτή γίνονταν και όλα τα ξεκαθαρίσματα των λογαριασμών. Γιαυτό και εκεί αριστερά της στο θυρωρείο υπήρχε πάντοτε χωροφύλακας ελέγχου. Έξω από την πόρτα αυτή υπήρχε μια τεράστια ταμπέλα που έγραφε “αστυνομία”.
Νέα εποχή ανατέλλει δια την ανθρωπότητα;
Λειτουργούν για 65 χρόνια περίπου μέχρι δηλαδή και την είσοδο των Γερμανών (1941), οι οποίοι διώχνουν τις γυναίκες και μετατρέπουν τις εγκαταστάσεις σε φυλακές. Όμως τα Βούρλα, παραμένουν φυλακές και μετά την αποχώρηση των Γερμανών, αφού εκεί κρατούνται στην συνέχεια ποινικοί και πολιτικοί κρατούμενοι. Φέρουν δε επίσημα στην είσοδο πινακίδα με τίτλο “ΔΙΚΑΣΤΙΚΕΣ ΦΥΛΑΚΕΣ ΠΕΙΡΑΙΩΣ” (αρχική φωτογραφία) .


Έτσι οι περίφημες 3 πτέρυγες που καθόριζαν την είσπραξη των γυναικών αναλόγως της ηλικίας τους, μετατρέπονται οι μεν δύο πρώτες πτέρυγες για την φύλαξη των ποινικών ενώ η τρίτη πτέρυγα δέχεται αποκλειστικά πολιτικούς κρατούμενους. Συχνές είναι οι απεργίας πείνας που κάνουν οι κρατούμενοι για να διαμαρτυρηθούν για τις συνεχείς εκτελέσεις αλλά οι περισσότερες είναι άνευ αποτελέσματος. Λέγοντας πολιτικούς κρατούμενους, εννοούμε τα ενεργά μέλη του Κ.Κ.Ε. που συλλαμβάνονται με την κατηγορία της κατασκοπείας υπέρ των σοσιαλιστικών χωρών. Τα χρόνια περνούν, ο κόσμος προοδεύει και ενώ ο Bill Haley με τους κομήτες του κυκλοφορούν το Rock around the clock, το 1954 συνεχίζει ο παράδεισος της ελληνικής δημοκρατίας να μαντρώνει κομμουνιστές με την κατηγορία της κατασκοπείας στα Βούρλα (και αλλού) και αν γλιτώσουν την εκτέλεση να θεωρούνται τυχεροί που θα πάνε διακοπές στα νησιά της εξορίας. Υπολογίζεται ότι από τα Βούρλα πέρασαν λίγο ή πολύ πάνω από 2.500 πολιτικοί κρατούμενοι!!
Με την κατηγορία της Κατασκοπίας έμπαιναν στην πτέρυγα των πολιτικών κρατουμένων. Χαρακτηριστικό όμως είναι ότι η κατασκοπία (αν δεχτούμε ότι γινόταν) προβλέπονταν από τον Ποινικό Κώδικα. Έτσι αν και κρίνονταν ένοχοι για ποινική κατηγορία, στην συνέχεια εισέρχονταν σε πτέρυγες πολιτικών κρατουμένων
Φυλακές Υψίστης Ασφαλείας;

Ωστόσο το 1954 τα Βούρλα έγιναν διάσημα από την μεγαλύτερη απόδραση που έγινε ποτέ από “Φυλακές Υψίστης Ασφαλείας” όπως θεωρούνταν. Πολιτικοί κρατούμενοι της Τρίτης πτέρυγας (κελί 13), άνοιξαν υπόγειο διάδρομο (στοά) κάτω από την οδό Δογάνης, η οποία οδηγούσε στα λουτρά και αποδυτήρια του έναντι εργοστασίου ΝΕΣΤΡΕ (παρασκευής λουλακίου). Ο υπόγειος διάδρομος μήκους 16 μέτρων και 2 μέτρων βάθους κατασκευάστηκε αφού αντιμετωπίστηκαν άλυτα προβλήματα τα οποία εμφανίζονταν στην πορεία κατά μυριάδες. Η απόκρυψη των μπαζών από την εξόρυξη, ο έλεγχος στα κελιά, η εξεύρεση εργαλείων, ο φωτισμός και ο αερισμός της στοάς, η πρόκληση θορύβου από τον εκβραχισμό, η ζέστη, η σκόνη και πολλά άλλα, βρήκαν λύσεις από την επινοητικότητα των κρατουμένων και την δίψα τους για ελευθερία. Για πάνω από τέσσερις μήνες διαρκεί το σκάψιμο της στοάς και τελικά η απόδραση γίνεται στις 17 Ιουλίου του 1955, ημέρα Κυριακή στις μια και μισή το μεσημέρι.



27 πολιτικοί κρατούμενοι διαφεύγουν μέσω του εργοστασίου, βγαίνουν στην οδό Κανελλοπούλου και εξαφανίζονται άλλοι με Ταξί, άλλοι με Τραμ σε “φιλικά” σπίτια που αναλαμβάνουν την φυγάδευσή τους.
Η τιμή για την χαμένη τιμή του κράτους
Όταν το κράτος υφίσταται το πάθημα της διαφυγής των 27 γίνεται γελοίο. Εάν εν συνεχεία ξεσπά σε σπασμωδικές ενέργειες σε βάρος ανευθύνων, τότε εμφανίζεται δύο φορές γελοίο
Μετά την απόδραση οι αρχές εξαπέλυσαν ένα ανθρωποκυνηγητό άνευ προηγουμένου. Όλοι οι δραπέτες επικηρύχτηκαν με ποσά μεγάλα για την εποχή εκείνη, ενώ επικηρύχτηκαν και όλοι όσοι τους βοήθησαν ή τους έκρυψαν στα σπίτια τους. Οι αμοιβές που δίνονταν στους πληροφοριοδότες δημοσιεύονταν αναλυτικά στον ημερήσιο τύπο ώστε να αποτελέσουν παρότρυνση και για όσους γνώριζαν αλλά δεν μίλαγαν. Ανακοίνωση στον τύπο περί της αμοιβής των πληροφοριοδοτών
Ποινές διώξεις έπεφταν βροχή σε βάρος ακόμα και αθώων. Όλοι οι υπάλληλοι της φυλακής των Βούρλων διώχθηκαν ακόμα και αυτοί που βρίσκονταν σε άδεια την εποχή εκείνη. Των ερευνών ηγείτο προσωπικά ο τότε αντιπρόεδρος της κυβερνήσεως Π. Κανελλόπουλος. Ο φόβος των φυλάκων μήπως χαρακτηριστούν συνεργοί και βρεθούν κι αυτοί ανάμεσα στους κρατουμένους οδήγησε πολλούς εξ αυτών σε απόπειρα αυτοκτονίας.
Ο Αντιπρόεδρος της Κυβερνήσεως Π. Κανελλόπουλος……. ο φόβος των φυλάκων να μην κατηγορηθούν για συνεργασία οδηγούσε πολλούς εξ αυτών στην αυτοκτονία
Η απόκρυψη “κατασκόπων” την εποχή εκείνη οδηγούσε σε φυλάκιση ή εξορία. Η δίωξη γίνονταν συνήθως για υπόθαλψη εγκληματία. Ο εγκληματίας ήταν κατηγορούμενος για “ενέργεια κατασκοπίας σε βάρος λιμενικών ή στρατιωτικών εγκαταστάσεων” Με την απόδραση των Βούρλων, άρχισαν να γίνονται γνωστές οι συνθήκες ζωής των κρατουμένων. Χαρακτηριστικό είναι ότι η εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ τον Φεβρουάριο του 1957 δημοσίευσε επιστολή κρατουμένου ο οποίος περιέγραφε τις συνθήκες κράτησης. Μεταξύ άλλων έγραφε “ο Ποινικός Νόμος ορίζει ότι ο βασανίζων τα ζώα τιμωρείται, δια τους βασανίζοντας όμως τους ανθρώπους και όταν μάλιστα αυτοί είναι ιατροί, δεν υπάρχουν κυρώσεις; Μετά Τιμής Π. Κανδ.” (Φ. 14 Φεβρουαρίου).