ΕΑΝ ἀπό μία ἁπλή ἴωση πού ξεκινᾶ ἀπό τήν Κίνα καί…… ἔχει ὡς πρῶτο σταθμό τήν Ἰταλία μπορεῖ νά παραλύσει ὁ πλανήτης καί νά ἀλλάξει ἡ ζωή ἑκατομμυρίων ἀνθρώπων, τότε (ἀνεξαρτήτως τοῦ τί εἶναι τυχαῖο καί τί ὄχι) εὐλόγως βρίσκουν ἔδαφος οἱ θεωρίες συνωμοσίας. Ἀδύνατο νά συμβιβαστεῖ ὁ ἀνθρώπινος νοῦς μέ τήν
σκέψη ὅτι ἡ τυχαιότης προελαύνει. Κάτι ἄλλο συμβαίνει, σκέφτεται. Εἰδικῶς ὅταν γνωρίζει γιά πόσα πράγματα εἶναι ἱκανός ὁ ἄνθρωπος. Ἄς προσεγγίζουμε, λοιπόν, ὅλα ὅσα ἀκούγονται στήν συγκεκριμένη ἀτμόσφαιρα ἀνορθολογισμοῦ μέ συγκατάβαση καί κατανόηση. Κατά τήν ταπεινή μου ἄποψη ὅμως τό πρόβλημα πού ἀνακύπτει δέν εἶναι οἱ θεωρίες συνωμοσίας. Οἱ ἄνθρωποι εἶναι ἐλεύθεροι νά σκέπτονται ὅ,τι θέλουν. Τό μέγα θέμα εἶναι ὅτι μία ἁπλή ἴωση, εἴτε προέκυψε εἴτε «σχεδιάστηκε», δοκιμάζει τήν ἐλεύθερη οἰκονομία τῆς ἀγορᾶς, δοκιμάζει τά δημοκρατικά κοινοβουλευτικά πολιτεύματα, δοκιμάζει τίς θρησκεῖες, δοκιμάζει καί τίς ἐθνικές συμπεριφορές. Καί τά ἕως τώρα ἀποτελέσματα εἶναι ἄκρως ἀνησυχητικά.
Ὁ καπιταλισμός ὡς οἰκονομικό σύστημα δοκιμάζεται καί ἀνανεώνεται ἀνά δεκαετία ἀπό κύκλους ὕφεσης πού ὁδηγοῦν σέ αὐτό πού ὁ Σουμπέτερ ὀνόμαζε καί ὁ Ἄλαν Γκρίνσμαν ὑπενθύμιζε ὡς «δημιουργική καταστροφή». Θεμιτό. Τελευταία φορά συνέβη αὐτό τό 2008. Ἡ κρίση ἄρχισε τότε ἀπό τήν ἀνθρώπινη ἀπληστία. Ἀπό τά golden boys πού ἔδιδαν δεξιά καί ἀριστερά στεγαστικά δάνεια σέ κλοσάρ (Subprimes) γιά νά αὐξήσουν τά μπόνους. Μία κρίση πού ξεκινᾶ ὅμως μέσα ἀπό τό σύστημα, ἀργά ἤ γρήγορα λύεται μέσα ἀπό τό σύστημα. Ἡ εἰδοποιός διαφορά τοῦ τότε μέ τό τώρα εἶναι ὅτι ἡ κρίση εἰσάγεται στό σύστημα ἀπ’ ἔξω. Ἀπό τό «πλήρωμα». Οἱ ἐπιπτώσεις τοῦ ἰοῦ στήν παγκόσμια οἰκονομία δίνουν τήν ἐντύπωση ὅτι κάποιος προσπαθεῖ νά τραβήξει τόν καπιταλισμό ἀπό τήν πρίζα. Ἡ κρίση προκαλεῖται ἀπό τήν ἀπόφαση τῶν κοινωνιῶν νά διακόψουν κάθε δραστηριότητά τους. Δέν ἀγοράζουν, δέν ταξιδεύουν, δέν μετακινοῦνται, δέν ἐργάζονται, δέν διασκεδάζουν, δέν σπουδάζουν. Τό παγκόσμιο ἐμπόριο (εἰσαγωγές-ἐξαγωγές), τό λιανικό ἐμπόριο, ἡ κατανάλωση (προσφορά-ζήτηση), ἡ ἐξυπηρέτηση φορολογικῶν ὑποχρεώσεων καί τραπεζικῶν δανείων, ὁ τουρισμός, τά ἀεροπορικά ταξίδια, ἡ ἐκπαίδευση, ἡ βιομηχανία τοῦ ἐλεύθερου χρόνου, οἱ συναλλαγές στά χρηματιστήρια, τίθενται ὅλα ἐν ἀμφιβόλω.
Πῶς νά τό περιγράψω; Ἄν παρομοιάζαμε τόν καπιταλισμό μέ ἀεροπλάνο, εἶναι σάν νά τοῦ σβήνουν ταυτόχρονα ὅλοι οἱ κινητῆρες καί σά νά συνεχίζει τό ταξίδι του σάν ἀνεμοπλάνο. Χωρίς ἀγορά καί πώληση ὑπηρεσιῶν καί προϊόντων, χωρίς ἐλεύθερη διακίνηση ἀνθρώπων καί κεφαλαίων, ἐλεύθερη οἰκονομία τῆς ἀγορᾶς δέν νοεῖται. Μακρά παράταση τῆς ἐκκρεμότητας αὐτῆς μπορεῖ ἄνετα νά ὁδηγήσει στήν χρεωκοπία τοῦ μοντέλου. Τά πάντα μποροῦν νά προβλεφθοῦν σέ αὐτό τό ἀνθεκτικό οἰκονομικό σύστημα πού νίκησε σέ διάρκεια τόν σοσιαλισμό, τά πάντα μποροῦν νά ἀντιμετωπιστοῦν, ἐκτός ἀπό ἕνα: ἡ διακοπή τῆς λειτουργίας τῶν κινητήρων.
Τό δεύτερο ἐξίσου ἀνησυχητικό σύμπτωμα –μέχρι στιγμῆς τουλάχιστον– εἶναι ἡ συμπεριφορά τῶν πολιτευμάτων. Τί παρατηροῦμε μέχρι σήμερα; Δημοκρατίες σέ πανικό καί αὐταρχικά καθεστῶτα σέ ἀταραξία, ἔστω φαινομενική. Ἡ ἐλευθερία τῆς διακίνησης τῆς πληροφορίας γιά τήν ὁποία μαχόμαστε καί θά μαχόμαστε ὡς Δυτικοί σέ ὅλη μας τήν ζωή λειτουργεῖ στήν πράξη ὡς χορηγός διασπορᾶς πανικοῦ. Πού βεβαίως ἐπηρεάζει τήν οἰκονομική καί κοινωνική συμπεριφορά τῶν πολιτῶν. Δεῖτε προσεκτικά τί συμβαίνει: Ἰταλία, Γαλλία, ΗΠΑ καί ἀλλοῦ τελοῦν ὑπό καθεστώς πανικοῦ. Κίνα (πού φαίνεται νά τό ἀντιμετωπίζει), Ρωσσία, Τουρκία, Σαουδική Ἀραβία, Ἰράν συμπεριφέρονται μέχρι στιγμῆς σά νά μή συμβαίνει τίποτε. Ὁ περιορισμός τῆς ἐνημέρωσης καί ὁ αὐταρχισμός τῶν καθεστώτων ἔχει ὡς ἀποτέλεσμα μέχρι στιγμῆς τουλάχιστον νά ἐλέγχονται οἱ κοινωνίες. Νά μήν βρίσκονται στό ἐπίκεντρο τῆς παγκόσμιας προσοχῆς. Ἡ Κίνα γέννησε καί ἐξήγαγε τήν κρίση, ἀλλά γιά τήν ὥρα δέν πλήττεται δραματικά ἀπό αὐτήν. Νά μήν διαφεύγει βεβαίως τῆς προσοχῆς μας ποιά ἡ ἀξία τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς σέ αὐτά τά καθεστῶτα συγκριτικῶς μέ τήν Δύση.
Εἰς ὅ,τι ἀφορᾶ τήν ἤπειρό μας δέν εἶναι μακριά ἀπό τήν πραγματικότητα ἄν ὑποστηρί��ει κανείς ὅτι ἡ Εὐρώπη ὅπως τό 2008 ἀντιδρᾶ βραδυφλεγῶς. Ἕναν μῆνα μετά τήν ἐμφάνιση κρουσμάτων οἱ ἡγέτες της ἀποφάσισαν μόλις χθές νά προχωρήσουν σέ τηλεδιάσκεψη! Ἐνῶ ζοῦμε σέ ἕναν κόσμο ὑπερεθνικῶν ἀπειλῶν πού ἐπιβάλλουν πειθαρχία καί ἀλληλεγγύη, ἐκεῖνοι, δέκα χρόνια τώρα, συμπεριφέρονται ὡς ἐπαρχιῶτες τοπάρχες. Ἀπό τό μεταναστευτικό καί τό εὐρώ μέχρι τόν ἰό. Ἡ λογική τοῦ «μακρυά ἀπό ἐμᾶς» δοκιμάστηκε καί ἀπέτυχε τό 2008. Ὅταν ἡ οἰκονομική κρίση ταξίδεψε στήν Μεγάλη Βρεταννία Μέρκελ καί Σαρκοζύ ἀδιαφοροῦσαν. Μόνον ὅταν ἀνακάλυψαν τί «παλτά» ὑπῆρχαν στά χαρτοφυλάκια τῶν τραπεζῶν τους ἀνέλαβαν κοινή δράση. Τά ἴδια καί σήμερα. Ὁ ἰός ἐπιτίθεται στίς οἰκονομίες τους, ἀλλά ἐκεῖνοι ἀκολουθοῦν τόν ἰό. Μόλις ἀντιληφθοῦν τήν σύνδεση τῆς αὔξησης τῶν «κόκκινων» δανείων καί εὐστάθειας τοῦ χρηματοπιστωτικοῦ συστήματος, θά ἀρχίσουν νά τρέχουν. Πολλαπλασιάζοντας τόν πανικό. Ὁ ἰός βάζει ἐπίσης σέ δοκιμασία τήν πίστη μας. Δοκιμάζει τίς θρησκεῖες. Τίς καλεῖ νά διαχειριστοῦν μέ σύνεση, μαζί μέ τίς συντεταγμένες πολιτεῖες, πρωτόγνωρες δοκιμασίες, ζητήματα ὑπαρξιακά πού ξεπερνοῦν τό ἀνθρώπινο. Ἡ Καθολική Ἐκκλησία ἀνέβαλε τούς γάμους καί ἄλλα μυστήρια μέχρι τίς ἀρχές Ἀπριλίου. Ἀναβάλλεται ἡ ζωή ὅμως; Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία προβληματίστηκε γιά τήν Θεία Κοινωνία. Ἐνῶ τό πραγματικό πρόβλημα πού θά ἔπρεπε νά ἀπασχολεῖ εἶναι ὁ συγχρωτισμός σέ ὅλους τούς λατρευτικούς χώρους. Εἴτε εἶναι Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες, εἴτε Καθολικές, εἴτε τζαμιά τοῦ Ἰσλάμ.
Τέλος, ὁ ἰός δοκιμάζει καί τά ἐθνικά χαρακτηριστικά τῶν λαῶν. Ἔχω τήν ἄποψη –ἡ ὁποία μπορεῖ νά ἀνατραπεῖ ἀπό τά πράγματα ὅμως, δέν ἔχω αὐταπάτες– ὅτι ὁ ἑλληνικός λαός ἐκπαιδεύτηκε ἐξαντλητικά στόν κίνδυνο στήν τελευταία δεκαετία καί ξέρει νά ἀντιμετωπίζει κρίσεις. Δέν γκρέμισε τίς τράπεζες καί τά σοῦπερ μάρκετ στό δημοψήφισμα. Δέν ὑπέστειλε τήν Σημαία στά σύνορα τοῦ Ἕβρου. Ὑποδέχθηκε μέ καλοσύνη στήν πρώτη φάση τοῦ προσφυγικοῦ τούς τράνζιτ πρόσφυγες γιά τήν Βόρεια Εὐρώπη. Ὡς ἔμπειρος λαός πού εἶναι ἐλπίζω νά κάνει τό ἴδιο καί τώρα, ἔστω καί ἄν ὁ ἰός πλήττει μία καθημερινή του ἀγαπημένη συνήθεια. Τό ἄγγιγμα ἀνθρώπου ἀπό ἄνθρωπο. Δυσκολε��εται ὁ Ἕλλην χωρίς ἀγκαλιές. Κατά τά λοιπά, δέν ἔχω αὐταπάτες. Τό 2020 θά εἶναι θυελλώδης χρονιά. Θά δοκιμάσει βεβαιότητες καί σταθερές στήν πατρίδα μας καί στόν κόσμο. Σύνορα, ἐδάφη, κοινωνίες, Ἔθνη, νοοτροπίες. Εἴθε νά ἀντέξουμε.
Μανώλης Κοττάκης
Οι εύποροι έχουν κρυφτεί στις βίλες τους, που διαθέτουν μέχρι πυρηνικά καταφύγια,προφυλαγμένοι.
